In contact zijn met jezelf is de sleutel tot herstel

“Voorheen probeerde iedereen het op de ‘Suzan-manier’ op te lossen en dat betekende: zorgen dat het ging zoals
zij wilde, zodat er zo min mogelijk gedoe ontstond”.
Als Suzan op ‘díe’ plek aan tafel wilde zitten dan werkte iedereen daaraan mee, als ze ‘dáár’ in de auto wilde zitten zou iedereen daarvoor wijken. Als ze ruzie had met een van haar zussen (nu 14 en 18) gaf die haar maar gelijk om er vanaf te zijn.

Conflictvermijding voerde dus de boventoon in het gezin, en hoe aantrekkelijk dat ook mag lijken, een goede oplossing is het niet. “Doordat je je gaat gedragen op een manier die eigenlijk niet bij jou past, verlies je het contact met jezelf.” Niet alleen ga je dan steeds minder goed in je vel zitten: “Ongemerkt ga je dan ook wrok koesteren tegen de persoon die dat gedrag bij jou op lijkt te roepen.”

En inderdaad: als Suzan even weg was, dan was iedereen stiekem opgelucht. De boze buien, het eetprobleem dat ze in de loop der jaren had ontwikkeld; ouders en zussen hoefden daar dan even geen rekening mee te houden. Twee jaar geleden escaleerde een ruzie op een dag, vertelt Jantien. “Ze is toen een paar dagen naar haar vriend gegaan en toen brak er iets bij mij. Ik wist toen dat we meer hulp moesten zoeken.” Alleen de zijdelingse begeleiding die Suzan en haar ouders kregen voor haar autismevorm en de hulpverlening die ze aan huis hadden gehad, was niet meer genoeg.

Een gebruikelijke reactie vanuit de zorg is dan dat het gedrag van dat ene kind moet veranderen, vertelt Tjitske.
“Zodra één gezinslid uit het systeem kiepert, komt de focus totaal op die ene persoon te liggen. Er wordt dan vergeten om de rest van het systeem mee te nemen, waardoor het betreffende kind zich niet begrepen voelt, misschien wat trucjes leert om het anders te doen maar eigenlijk alleen maar bevestigd wordt in zijn gevoel van onvermogen.”

Dat is precies wat er gebeurde toen Suzan een aantal jaar geleden gediagnosticeerd werd met de autismevariant ASS en daarvoor in behandeling ging:
ze was wóedend om die stempel, en vervolgens werd de diagnose versterkt doordat de overige gezinsleden zich bleven gedragen zoals ze altijd deden. “In dit geval dus om het kind heen dansen om het toch vooral op de Suzan-manier te blijven doen. De disbalans in het gezin zelf blijft zo bestaan en het betreffende kind krijgt het gevoel dat hij niet goed is zoals hij is.”

Systeemtherapie kan dit doorbreken. Bij deze vorm van therapie, waarin de verbanden, patronen, posities en overtuigingen tussen gezinsleden centraal staan, kijken alle betrokkenen naar hun aandeel in de situatie. Zo worden ze zich ervan bewust waar hun eigen gedrag vandaan komt. Ook de gezinnen waarin de ouders zijn opgegroeid zijn relevant, want iedereen krijgt patronen en overtuigingen mee vanuit zijn jeugd. “Door die inzichtelijk te maken en bewustwording te creëren bij ieder individu van het systeem, ontstaat er meer ruimte, en dus meer keuzevrijheid. Er ontstaat dan heel langzaam een reactie die vanuit jezelf komt en niet vanuit oude pijn of blauwe plekken.”

Jantien en Maarten voelden goed aan dat zij gebaat waren bij zo’n soort benadering. “Hun hulpvraag in hun aanmeldingsgesprek met mij was treffend”, zegt Tjitske. “Niet: ‘Ik heb een hulpvraag voor mijn kind’, maar: ‘Wij willen inzicht in hoe wij het met zijn allen doen’.
En hoe spannend dat voor iedereen ook was, niemand zei ‘Ik wil niet’.” Storend gedrag is altijd een spiegel, weet Tjitske. “Het is een uitnodiging om verder te onderzoeken met het hele systeem zodat er in zijn totaliteit een nieuwe verbinding kan worden gelegd op basis van gelijkwaardigheid.”

Na tien gezinsgesprekken waren de posities van de gezinsleden ten opzichte van elkaar helder. “Ik schrok ervan hoe duidelijk het was”, zegt Jantien. “Annabel, de jongste, is extravert maar gedroeg zich introvert omdat ze zich naar Suzan voegde. Ze werd onzeker en dat had ook effect op haar schoolprestaties en vriendschappen.
De oudste, Froukje, was erg conflictvermijdend, ging voor iedereen zorgen, vragen of ze eten moest koken en zo, en zat veel op haar kamer. Ze stelde zich bescheiden op, en op de vraag hoe het eigenlijk met háár ging antwoordde ze dat ze dat niet wist. Dat was heel verdrietig. Maar Suzan, die was lekker zichzelf.”
Een familieopstelling was één van de manieren waarop inzicht werd verkregen. “Het werd pijnlijk duidelijk hoe we allemaal in onze eigen patronen bleven zitten en hoe we onderling elkaar ontweken.”

Want de patronen die naar voren komen geven weliswaar bewustwording, er een vervolg aan geven, dat is een ander verhaal. “Je hebt op dat moment nog
niet inzichtelijk hoe je dat moet doen”, zegt Tjitske. “En dat is logisch, gezien de geschiedenis van iedereen.”
Individuele gesprekken voor de gezinsleden waren de volgende stap, en die zijn nog steeds gaande.
Behalve voor Suzan dus, want die wás altijd al zo dicht bij zichzelf. Dat is nu ook het doel voor de ouders en zussen en het gaat al ontzettend goed, vertellen ze blij. Iedereen zit lekkerder in zijn vel en daardoor gaat het tussen de gezinsleden onderling nu goed, ook in de relatie met Suzan.

Maarten en Jantien zijn erg enthousiast over de resultaten die ze hebben geboekt met systeemtherapie.
Het werken aan patronen was precies wat ze nodig bleken te hebben. Tjitske: “Het is belangrijk in je eigen kracht te staan en van daaruit je positie in te nemen. Dan ontstaat er ruimte om dingen te veranderen.”

[De namen in dit artikel zijn om privacyredenen gefingeerd.]